Ես, հոթ-դոգ ուտող տղան և գրավաճառը

Արմինե

ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Փոքրիկ տղան հոթ-դոգից դժգոհությամբ դուրս քաշեց նրբերշիկի տասնատված կտորն ու չոր, անհամ հացը մեկնեց մորը:
Մայրը լաց եղավ չորսամյա տղայի արյան հետազոտության պատասխանների համար ու ձևացրեց, թե լացում է անհաջող հոթ-դոգի պատճառով:
Նայեցի նեղ, կիսամութ միջանցքով դեպի ինձ եկող բժշկուհու շորորուն քայլերին ու չուզեցի իմանալ նրա ձեռքերի մեջ տարուբերվող թղթերի պատասխանը:
Դուրս պրծա հիվանդնոցից…
Ասում են` ա՜յս է կյանքը:
Չէ՜, այս չէ կյանքը: Ուղղակի, լավ բաների համար, երևի, պետք է հերթ կանգնել: Երբեմն հերթն ավելի երկար է լինում, քան կյանքը: Դա է զավեշտը: Թոքերս ագահորեն ներծծեցին դրսի թարմ օդը: Արագ քայլերիս ի պատասխան սիրտս արագացրեց զարկերը` մարմնի ու հոգու քմահաճույքներին հնազանդվելու իր սովորությամբ:
Ես վաղուց սովորել եմ ապրել ավելի շատ հոգով, քան մարմնով: Խնայում եմ մարմինս: Շուտ է ծերանում: Հոգիս ուրիշ է: Նայե՜ք աչքերիս: Աշխարհին անվերջ ժպտացող, հույսը չկորցնող արևի է նման, որ չի ծերանում: Չեմ բողոքում: Զրուցում եմ պարզապես: Շտապում եմ դանդաղ: Ուզում եմ ապրել վայրկյանը, որ իմն է: Քանի՜- քանի՜ օրեր, ժամեր, րոպեներ վատնել եմ, մինչդեռ, վայրկյանը մի կյանք կարող է թվալ, եթե հաջորդ վայրկյանը մահ է:
Հաջորդ վայրկյանը մեր լռությունն է: Լռություն, որի միակ արձագանքը, սովորաբար, էլի լռությունն է: Դասասենյակի դուռը կամացուկ հրում եմ: Դաշնամուրին սահող մատներդ նկարում են լռությունը: Դու չես շրջվում: Թիկունքից զգում ես աչքերս: Մոտենում եմ: Ուշացար: Աշակերտդ գնաց` ասում ես: Գլխով եմ անում: Լավ է: Աչքերս շոշափում են պարանոցիդ ողերը` երևի թվով երկրորդն ու երրորդը:
Գնում եմ: Հեռացումս հաստատում են դողացող ողերիցդ պոկվող մատներս (աչքերս մատներ ունեն):
Հոգնել եմ: Շատ երկար ապրեցի: Բայց տիրոջից օր եմ խնդրում` ապրելու համար: Մի՛ մեղադրեք ինձ աչքածակության մեջ: Ուրիշ բառով դա կյանքասիրություն է:
Երազ է: Իրականում ոչինչ չկա. ոչ հիվանդանոցի ընդունարանը, ոչ հոթ-դոգ ուտող չորսամյա տղան, ոչ ես: Խեղաթյուրված մտապատկեր է… ուր միակ ճշմարտությունը կյանքն է, ա՛յն էլ` հորինված:
Ուզում էի օր խնդրել Աստծուց` ապրելու համար, վախեցա հարցնի` ու՞մ համար ես ապրել ուզում` քե՞զ համար, թե` նրա…
Շրջվեցի` եկեղեցու դռանը չհասած: Մոռացել էի օրվա աղոթքս…
Ու պետք չէ հերթ կանգնել լավ բաների համար. թռչյուններին, օրինակ, դա անվճար է տրվում:
«Գրքերի աշխարհ»-ի մոտակա սրճարանում համեղ աղցան են պատրաստում և իմ ուզած սուրճը: Սովորաբար, ազատ օրերին ընտրությունս տատանվում է նոր գիրք գնելու կամ սիրածս անկյունում համեղ աղցան վայելելու մեջ: Դատարկ ստմոքսս հուշեց, որ նույնիսկ սուրճ չեմ խմել հետազոտությունների երեսից (դեռ պատասխանն էլ դրսում եմ փնտրում):
Քաղաքի գլխավոր պողոտայում իսկական հերթ էր: Սիրածս սրճարանի հետքն էլ չէր երևում:
-Ի՞նչ է կատարվում,- հարցրի տարեց մի մարդու, ով իր պես «տարեց» բերետը գլխին, բազմությունից քիչ հեռու, մայթեզրին գրքեր, ծաղիկներ ու վիճակախաղի տոմսեր էր վաճառում,- միտի՞նգ է, գործադու՞լ, թե՞ աշխարհի վերջն է:
-Քեզ դրանցից ո՞րն է հարկավոր:
-Ինձ VIA սրճարանն է հարկավոր. քաղցած եմ:
-Նրանք էլ են քաղցած:
-Ես նույնիսկ ապրելու համար այսքան երկար հերթ չէի կանգնի:
-Իսկ մեռնելո՞ւ:
Ես զարմանքով նայեցի ծերունուն:
-Բան չեմ հասկանում,- ասացի` պատրաստվելով հեռանալ:
-Նրանք էլ հենց բան չհասկացող մարդիկ են: Գրքերի հերթ է, աղջի՛կս: Մի՛ գնա: Ասա՛, որ սրճարան ես ուզում մտնել ու անարգել անցիր: — Ու, իբրև իմիջիայլոց, հարցրեց,- Բայց մի բան չեմ հասկանում. դու ի՞նչ է` հարցեր չունե՞ս:
-Ինձ պատասխաններ հարկավոր չեն,- չոր նետեցի ես,- բացի այդ, անտարբեր եմ այն ամենի նկատմամբ, ինչ հետաքրքրում է ամբոխին:
-Գիրք գնողներին ամբոխ մի՛ կոչիր:
-Ի՜նչ է ախր մտքներովն անցել, ողջ քաղաքը հերթ է կանգնել:
-Գրված է, չէ` միայն հացով չի ապրի մարդ…Այսօր գիրք նվիրելու օր է, հուզել է մարդկանց:
-Կուշտերի՞ն, թե՞ սովածներին:
-Նույն բանն է, երկու դեպքում էլ սրտխառնոց են ունենում:
-Դու ի՞նչ ես վաճառում, հայրի՛կ,- հարցրի` հետաքրքրությամբ նայելով փոքրիկ վաճառասեղանին դրված հնամաշ ու հաստափոր գրքերին: -Ի՞նչ գրքեր են դրանք:
-Բառարաններ են:
Ժպտացի, հիշեցի Սարոյանի հերոսներին, որ մահվանից առաջ բառարանի բառերն էին ընթերցում:
-Ուրիշ գրքեր են, ոչ մի տեղ չես հանդիպի,- բազմանշանակ ժպտաց ծերունին:
-Կյանքի գիրքը հո չի՞, հայրի՛կ:
-Կյանքի բառարաններն են, սիրո հոմանիշների,- նա ձեռքը թափ տվեց,- թեև նույն բանն է:
Ես վերցրի ծերունու մեկնած հաստափոր գիրքը: Աշխարհի ոչ մի բառարանում այդքան բառեր չկան: Աշխարհո՛մ այդքան բառեր չկան: Երբեմն բառերը կրկնում էին իրար: Մի ամբողջ էջ ատելություն, կես էջ` կարոտ, հետո հարություն, կյանքեր, աստվածներ, առավոտյան աղոթք, որ ընդհատում է հարևանի անժամանակ այցը, զղջում, հոգնություն… Տե՜ր Աստված, ամենացավոտը դատարկ էջերն էին, անգամ հոթ-դոգ ընկավ աչքովս, խեղճացած աչքերը մոր… Ես փակեցի գիրքն ու մեկնեցի ծերունուն: Նա վերցրեց ու դանդաղ բացեց խորհրդավոր գիրքը: Աչքի պոչով նայեցի. բառեր չկային, լռություն էր: Ինձ թվաց` նախանձով նայեց լաց լինելու դեռ պատրաստ աչքերիս: Ես խցկվեցի ամբոխի մեջ: Ջանում էի հասնել սրճարանի դռներին: Երկար մնացի հերթի մեջ: Տխրում էի, որ կենտրոնական պողոտայում լաց լինելու համար մի հանգիստ անկյուն չկար: Առհասարակ, երբ լաց եմ ուզում լինել, կա՛մ ժամանակ չի լինում, կա՛մ հարմար չի լինում: Նայեցի կողքերս քեզ տեսնելու հույսով, թեև համոզված էի, որ չկաս: Բառերից շատ սիրում ես նոտաները, լռությունը ու քեզ: Տանել չեմ կարում քո այդ դո, ռե, մի-ները… Մտովի շոշափեցի պարանոցիդ երկրորդ ողը, որից ասում են` դուրս են գալիս տեսողությունը ապահովող նյարդաթելերն ու չուզեցի տեսնել` ուր են նայում աչքերդ (բառարանն ինձ ամենատես էր դարձրել):
Գարունը ազդարարեց թույլերի վերջը: Բնությունը մաքրում է ինքն իրեն: Ապրում են ուժեղներն ու ավելի ուժեղները: Սողոսկեցի սրճարան: Թեթևացած շունչ քաշեցի, թեև սիրածս անկյունը զբաղեցրած էր. միջին տարիքի մի տղամարդ գիրք էր կարդում` կում-կում ըմպելով սև սուրճը: Նա մահամերձ էր: Աչքերում չէին գրված, այլ ծոցագրպանում չորս տակ ծալած բժշկական հետազոտության մեջ: Մինչ գարունն իր կյանքանորոգ գործն էր անում իմ քաղաքում, նա անշտապ ու մեծ բավականությամբ թերթեց գրքի վերջին էջը: Փակեց գիրքը: Փրկված էր: Գարունը պարզապես չնկատեց նրան: Հոգնած օրվա մեջ ես առաջին անգամ թեթևացած ժպտացի: Իմ առջև կյանքն էր… Տե՜ր Աստված, կյանքից հեռանալ է պետք, ինչ է՞, ապրելու համար…
Կողքի սեղանին մի աղջիկ լուսանկարում էր ընկերոջը: Լուսանկարչական սարքը ոչ մի կերպ չէր պատկերում տղային այնպես, ինչպես տեսնում էր նրան աղջիկը:
Մի տղա խմում էր արյունոտ մերի ու մտածում թողության վերջին հնարավորության մասին: Հազար անգամ ներում էր խնդրել Երկնավորից` հարբելու և կնոջը ծեծելու համար: Հազարմեկերրորդը գուցե Տիրոջ համբերության բաժակը սպառեր:
Ես էլ ՛արյունոտ մերի՛ պատվիրեցի…
Կեսգիշերին դուրս եկա սրճարանից: Պատկերը նույնն էր:
-Դեռ հե՞րթ է,- հարցրի խորհրդավոր գրավաճառին:
-Չէ՛, հերթից դուրս մնացածները միտինգ են անում: Գրախանութը փակվել է: Նրանց նոր բան է պետք ապրելու համար:
-Հացի՞ փոխարեն:
-Ապրելո՛ւ փոխարեն:
-Ձեր գրքերն ինչո՞ւ չեն գնում, հայրի՛կ:
-Սեփական կյանքին նայելու հմարձակություն չունեն, աղջիկ՛ս:
-Սեփական կյանքի՞:
-Վաղը կգաս, կզրուցենք,- ասաց ծերունին` հնամաշ գրքերը շարելով ճամպրուկի մեջ:
-Ինչի՞ համար, միևնույն է` ձեր գրքերը չեն վաճառվում:
Ես նկատեցի, որ ծաղիկներ ու վիճակախաղի տոմսեր վաճառասեղանին չկային: Նա ասես կարդաց մտքերս:
-Իսկ ծաղիկներն ու վիճակախաղի տոմսերը նվիրել եմ հերթում տուժածներին:
Ծերունին պատրաստվում էր հեռանալ:
-Ո՞վ ես, հայրի՛կ, ինձ թվում է քեզ միայն ես եմ տեսնում:
Ես բաճկոնս մինչև վերջ կոճկեցի, սեղմեցի ատամներս` զսպելու համար դողս: Գիշերվա այդ ժամին ցուրտ էր:
-Ո՞վ ես,- կրկնեցի հարցս:
Ճշմարտությունը…
Չասաց: Ես տեսա: Ծերունական անվարժ քայլերով ձուլվեց գարնանային գիշերվա ցրտին: Քիչ էր մնում ձեռնոց նետեի բնությանը: Բայց ձեռքերս մրսում էին: Դուրս քաշած ձեռնոցը նորից սեղմեցի մատներիս:
Ավելի լավ է` տաքսի կանչեմ:

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ